Schiermonnikoog: heeeeel lang geleden……
Duizenden jaren geleden, tijdens de laatste IJstijd, lag de Noordzee helemaal droog. Toen het ijs weer smolt, steeg de zeespiegel langzaam maar zeker. Op een gegeven moment ontstond er een langgerekte zandbank ten noorden van het vasteland. Toen het water nog hoger kwam, brak die zandbank op verschillende plaatsen door en ontstond de Waddenzee en het begin van de Waddeneilanden.
Eerst groeide er niets op zo’n zandbank, maar door de wind en de zon ging het zand stuiven. Het zand bleef achter een stuk hout of iets anders liggen. De eerste duintjes ontstonden. Biestarwegras, een grassoort die goed tegen zout water kan, ging als eerste op die kleine duintjes groeien. De duintjes konden daardoor snel hoger worden. En elke keer als de wind hard woei, groeiden ze verder aan tot…… de duinen van onder andere Schiermonnikoog!
Schiermonnikoog: eiland van de grijze monniken
Schiermonnikoog betekent “eiland van de grijze monniken”. Schier betekent grijs. De monniken droegen namelijk grijze kleren. Monnik betekent natuurlijk monnik. En oog is een oud woord voor eiland.
Vlak bij Dokkum, in het noorden van Friesland, lag in de middeleeuwen een groot klooster. Het heette Klaarkamp. In het klooster woonden monniken. Die werkten op het land. Een aantal monniken werkte een deel van het jaar op Schiermonnikoog. In die tijd was er nog geen veerboot. De monniken liepen over het wad naar het eiland. Dat kon toen, omdat Schiermonnikoog in die tijd veel meer naar het westen lag dan nu.
Schiermonnikoog: wandelend eiland
Nu kun je vanaf de Friese kust niet meer naar Schiermonnikoog lopen, omdat het eiland verder naar het oosten ligt dan vroeger. Vanaf Pieterburen in de provincie Groningen kun je met een wadgids wel naar Schiermonnikoog lopen.Net als de andere Waddeneilanden, “wandelt” Schiermonnikoog in oostelijke richting. Weet je hoe dat komt? Het zeewater in de Noordzee boven de Waddeneilanden stroomt van west naar oost. Ook waait de wind hoofdzakelijk van west naar oost. Daardoor verdwijnt soms zand van de westpunt van de eilanden en komt het er aan de oostkant weer bij. Aan de oostkant groeien de eilanden dus aan. Op Schiermonnikoog gebeurt dat ook: de laatste 20 jaar is er ongeveer 2 kilometer aangegroeid aan de oostpunt. Maar niet altijd gaat dat zo snel: soms wordt het eiland jarenlang niet groter. Gelukkig wordt Schiermonnikoog de laatste jaren aan de westkant niet kleiner!
Schiermonnikoog: Nationaal Park
Omdat Schiermonnikoog zoveel natuur heeft, heeft de regering in 1989 het grootste deel van het eiland tot Nationaal Park gemaakt. Dat is gedaan om de natuur op het eiland zo goed mogelijk te beschermen. We hebben in Nederland niet zoveel “echte” natuur meer. Om de mensen uit de drukke steden toch te laten genieten van de weinige natuur die er nog is, zijn er door heel Nederland Nationale Parken opgericht. Schiermonnikoog was in 1989 het eerste.
Schiermonnikoog: van wie was het eiland in de afgelopen eeuwen
In de Middeleeuwen nam de regering van het land alle eigendommen van de kerk over. Schiermonnikoog was dus niet meer eigendom van het klooster bij Dokkum, maar van de Staten van Friesland (een voorloper van het provinciebestuur). Maar dat duurde niet lang! Hieronder een kort overzicht van de eigenaren van Schiermonnikoog:
ca. 1640: de bestuurders van Friesland verkopen het eiland aan de rijke familie Stachouwer;
ca. 1860: de familie Stachouwer verkoopt het eiland aan iemand uit Den Haag: meneer Banck;
ca. 1890: meneer Banck verkoopt Schiermonnikoog aan graaf Von Bernstorff uit Duitsland;
1945: de Nederlandse regering neemt Schiermonnikoog af van de Duitse graaf, als herstelbetaling voor de schade die Duitsland in ons land had aangericht in de Tweede Wereldoorlog.
Schiermonnikoog: hoe het dorp is ontstaan
Voor 1700 lag het dorp een stuk verder naar het westen dan nu. De eilanders woonden ongeveer waar nu het Westerstrand en het Rif liggen. Rond 1700 waren er enkele fikse stormen, waarbij hele stukken strand en duin verdwenen. De huizen kwamen gevaarlijk dicht bij zee te liggen. Besloten werd om een eind verderop een nieuw dorp te bouwen. Dat is het dorp dat nog steeds bestaat. Op enkele oude huizen zie je nog wanneer ze zijn gebouwd.
Het dorp Schiermonnikoog bestaat uit enkele rechte straten, die hier “streken” heten: Middenstreek, Langestreek, Voorstreek, Nieuwestreek. Daaraan staan, keurig naast elkaar, de huizen. Dat komt, omdat de eigenaar van het eiland (toen de familie Stachouwer) dat zo wilde. De typische eilander huizen herken je direct: laag beginnend dak dat halverwege steiler wordt; gevel van gele stenen met naast het bovenraam vaak een hijsbalk (om de zakken met turf op te takelen waar in de winter de haard mee werd gestookt).
Schiermonnikogers: wat deden en doen ze voor de kost
Vroeger voeren veel Schiermonnikogers op zee. Niet op vissersschepen, maar op vracht- en passagiersschepen, over de hele wereld. Tot 1934 stond er op het eiland een zeevaartschool waar je werd opgeleid voor het werken op een schip. In de jaren vlak na de Tweede Wereldoorlog gingen veel eilander mannen mee op de walvisvaart. In de buurt van de Zuidpool vingen ze walvissen, die op een groot schip werden verwerkt tot allerhande producten. Meestal waren ze meer dan een half jaar van huis. Nu leven de meeste eilanders op een of andere manier van het toerisme. Hotels, restaurants en winkels kunnen niet bestaan als er geen toeristen naar Schiermonnikoog komen. Er is op Schiermonnikoog geen industrie. Wel zijn er 7 boerderijen, waar melkvee wordt gehouden.
Schiermonnikoog: opvallende gebouwen
Op Schiermonnikoog vind je, naast de typische eilander huisjes, nog een paar opvallende gebouwen:
* Hotel Van der Werff: het oudste hotel op het eiland. Het hotel was vroeger het “Recht- en Raadhuis” waar ten tijde van de familie Stachouwer recht werd gesproken. Het bestaat al vanaf 1726.
* Herberg Rijsbergen: het grote huis waar de eigenaren van het eiland altijd hebben gewoond. Nu is het een klooster van de cistenciënzer monniken.
* Got Tjark: Schiermonnikoogs voor Grote Kerk. De kerk staat midden in het dorp. Vanaf Rijsbergen loopt het Kerkelaantje naar de Got Tjark. Hierlangs liepen ’s zondags de Stachouwers naar de kerk.
* Witte toren: deze werd tegelijk met de rode vuurtoren gebouwd (1853). In die tijd hadden de torens een vast licht, en nog niet een draaiend licht zoals nu. Rond 1900 kreeg de rode vuurtoren een draaiend licht en werd de witte toren niet meer gebruikt. Nu wordt de witte toren gebruikt om er antennes voor mobiele telefoons aan op te hangen.
* Vuurtoren: De vuurtoren werd ook in 1853 gebouwd en is nog steeds in gebruik als vuurtoren. De vuurtoren van Schiermonnikoog is 24 uur per dag bemand.
Schiermonnikoog: naar school
De jeugd van Schiermonnikoog gaat naar de basisschool. Net als jullie. Daarna is er een VMBO-school. Als je die ook hebt doorlopen, moet je naar de vaste wal, want hierna is er geen vervolgonderwijs meer op het eiland. Dat betekent dat de jongeren van Schiermonnikoog vanaf dat moment alleen nog in de weekenden en vakanties op het eiland komen. Aan de wal wonen ze op kamers of in een gastgezin.
Schiermonnikoog: water en energie
Heb je het al geproefd? Het drinkwater op Schiermonnikoog smaakt heerlijk. Het is grondwater dat uit de duinen en het gebied bij de Westerplas wordt opgepompt. Het afvalwater gaat via de riolering naar een zuiveringsinstallatie. Het gezuiverde water gaat de Waddenzee weer in. Gas en elektriciteit komen naar het eiland via leidingen die in de bodem van de Waddenzee liggen.
Schiermonnikoog: vervoer
Dagelijks vaart er meerdere keren een boot van Lauwersoog naar Schiermonnikoog. De tocht duurt ongeveer drie kwartier. De boot komt ongeveer drie kilometer buiten het dorp aan. Er rijden bussen van het dorp naar de boot. Maar het vervoermiddel dat veruit het handigst is op Schiermonnikoog is…. de fiets!
Schiermonnikoog: oude gebruiken
Al eeuwenlang kennen de Schiermonnikogers twee gebruiken, die nergens anders voorkomen: Klozum en Kallemooi.
Klozum is het feest waarbij jeugd (op 3 en 4 december) en volwassenen (op 5 december) zich verkleden en een masker voor hun gezicht doen. Dan gaan ze in de huizen van eilanders een toneelstukje opvoeren over iets dat in het afgelopen jaar op het eiland is gebeurd. Als beloning krijgen ze iets te eten of te drinken.
Kallemooi wordt met Pinksteren gevierd. Bij dit feest wordt zaterdagavond voor Pinksteren een grote mand met daarin een haan in een hoge mast gehangen. De haan is een nacht eerder gestolen uit een eilander kippenhok. Schiermonnikoog kent een derde Pinksterdag. Op die dinsdag zijn er spelletjes voor de kinderen en na afloop is er “ Pinksterrijden”. Op een boerenkar worden de kinderen door het dorp gereden, waarbij ze Pinksterliedjes zingen. Aan het eind van de middag wordt de mast met de haan naar beneden gehaald en wordt de haan in optocht bij de eigenaar afgeleverd. Waar het feest precies vandaan komt is niet duidelijk. Men denkt dat het te maken heeft met het begin van de zomer.