Het begint in de ijstijd
Voor het ontstaan van het Waddengebied moeten we terug naar de laatste ijstijd, dat was 45 duizend jaar geleden. Tijdens deze ijstijd was al het water van de Noordzee vastgelegd in gletsjers. Daardoor was de zeespiegel veel lager dan hij nu is. Het gletsjerijs bereikte onze huidige kustlijn niet; de toenmalige kustlijn lag tientallen kilometers ten noorden van de huidige Waddeneilanden.
Aan het eind van de ijstijd begonnen de gletsjers te smelten en steeg de zeespiegel snel. Ongeveer negenduizend jaar geleden ontstond het Kanaal tussen Frankrijk en Engeland. Sindsdien stromen twee grote vloedstromen tweemaal daags de Noordzee in, een vanuit het zuiden en een vanuit het noorden.
Rond zesduizend jaar geleden lag de zeespiegel nog maar 5 meter lager dan het huidige niveau. De krachten van de twee vloedstromen uit het zuiden en het noorden zorgden voor een soort bulldozereffect op het zand in de Noordzee. Er ontstond een lange rij zandbanken, een zogenaamde strandwal.
Uiteindelijk brak de strandwal op verschillende plekken door. Het achterliggende veengebied stroomde vol met zout water en de Waddenzee was geboren. Er ontstond een uitgebreid netwerk van kwelders en moerassen en allerlei grote en kleine eilanden. Een zware stormvloed in 1362 zorgde ervoor dat Dollard en de Zuiderzee ontstonden.
Ook na 1362 veranderde er nog veel in het gebied. Eilanden werden groter of kleiner, of verdwenen zelfs helemaal in de golven. Ook de mens speelde een rol: de Zuiderzee en de Lauwerszee werden afgesloten en aan de kust werden kweldergebieden ingepolderd, de zogenaamde landaanwinningen.
Wandelend eiland
Ook Schiermonnikoog is in de loop der jaren flink veranderd. Zoals alle Waddeneilanden wandelde Schiermonnikoog in oostelijke richting. Aan de westkant is in het verleden veel grond weggeslagen. Hierdoor ging in de achttiende eeuw het dorp Westerburen verloren.
De eilanders hebben ook zelf pogingen gedaan om grip te krijgen op het eiland. Zo is aan de noordkant van het eiland een stuifdijk aangelegd om aangroei van het eiland te bevorderen.
Op dit moment groeit Schiermonnikoog nog altijd aan de oostkant. Zo sterk zelfs dat de punt van het eiland al twee keer de provinciegrens met Groningen overgewandeld is. In 2005 en opnieuw in 2021 is de grens tussen Groningen en Fryslân aangepast, zodat Schiermonnikoog weer helemaal in Fryslân ligt.